تاخير در رشد كودكان زماني اتفاق مي‌افتد كه ميزان رشد و تكامل او از نظر جنبه‌هاي مختلف جسمي، رواني و روان-تني مطابق با معيارهاي استاندارد تعيين شده براي رشد و تكامل كودكان نباشد و در واقع كودكان در يك بازه زماني مشخص به نقطه تحول در رشد خود نرسند. تاخير در رشد كودك گاهي جزئي است كه به مرور جبران مي‌شود؛ ولي گاهي بسيار مهم است كه بايد مورد توجه قرار بگيرد. در ادامه مطالب مفيدي در ارتباط با روش تشخيص تاخير در رشد كودك ارائه شده است. براي آشنايي با روند رشد كودك يك ساله كليك كنيد.

منبع: تاخير در رشد كودكان

حيطه هاي مختلف تاخير در رشد كودكان

تاخير در رشد و تكامل كودكان ممكن است در حيطه‌هاي مختلفي از رشد او بروز كند كه عمدتا شاخه‌هاي زير را در برمي‌گيرد:

• تاخير در رشد قابليت‌هاي حركتي مانند ايستادن يا در دست گرفتن اشيا
• تاخير در مهارت‌هاي برقراري ارتباط مانند صحبت كردن
• تاخير در شركت در فعاليت هاي اجتماعي همچون بازي كردن با ديگر كودكان يا صحبت با آن ها
• تاخير در يادگيري و انجام امور مربوط به خود مانند پوشيدن لباس ها يا در آوردن آن ها

نشانه هاي تاخير در رشد كودكان

از علل تكاملي تاخير در رشد كودك مي‌توان به مواردي مانند عقب افتادن زمان شروع برداشتن اولين قدم‌ها توسط كودك، عدم توانايي نگهداري و كنترل آب موجود در دهان بعد از 18 ماهگي، ناهماهنگي و عدم تناسب حركات كودك هنگام به كار بردن هر دو سمت بدن در انجام يك كار مشخص، عدم توانايي جويدن غذا به طور مناسب، دير شدن زمان نشستن كودك، نداشتن نيروي كافي در دستان جهت نگهداري اشيا، نداشتن تعادل به هنگام راه رفتن يا ايستادن، افتادن بر زمين به طور مداوم، ضعف در حركات بدني مانند تكان دادن سر و ياد دستان و … . در صورت رويت نشانه‌هاي ذكر شده حتما مشاوره كودك دريافت نماييد.

اهميت توجه به تاخير در رشد كودكان

تاخير در رشد ممكن است با تاثير بر اندام‌ها و اعضاي مختلف كودك باعث تغيير شكل بدني او و بروز تفاوت‌هايي مشخص با كودكان سالم همچون جثه‌اي كوچك يا قدي كوتاه‌تر شود و يا بر قابليت‌هاي ذهني كودك اثر گذاشته و ظرفيت فكري و دروني او را تغيير دهند. كودكاني كه دچار اوتيسم، اختلال در يادگيري يا معلوليت ذهني هستند، بيشتر در معرض خطر بروز تغيير در رشد و تكامل هستند. چنين افرادي معمولا در مقايسه با كودكان هم سن خود، وجه تمايز قابل مشاهده‌اي نداشته و عمده آنها ظاهري همانند كودكان سالم دارند. با انجام روش‌هاي غربالگري تشخيصي، كمك گرفتن از مشاور و آموزش دادن مهارت‌هاي مورد نياز به اين كودكان، مي‌توان علائم ناشي از اختلال رشد را تا حدود زيادي بهبود بخشيد و از اثرات مخرب آن در دوران بزرگسالي پيشگيري كرد.

انواع اختلالات تاخير در رشد كودكان

تاخير در مراحل رشد و تكامل كودكان ممكن است از همان اوايل تولد و در دوران نوزادي هم قابل تشخيص باشند و يا در دوره نوپايي و كودكي خود را نشان دهند. به طور كلي عواملي كه در بروز اختلالات در رشد كودك اثر دارند شامل عوامل محيطي و ژنتيكي هستند. با گسترش دانش پزشكي در زمينه بيماري‌هاي ارثي، امروزه مي‌توان با مشاوره ژنتيك و انجام آزمايشاتي ساده، اختلالات ژنتيكي موجود در كودك را شناسايي كرده و از تولد نوزاداني با اختلالات در رشد و تكامل جلوگيري نمود. اين تاخيرها اغلب با علائم و نشانه‌هايي همراه هستند كه در زير به آن‌ها اشاره مي كنيم.

اختلال در تكلم و زبان

اين نوع تاخير در رشد در ميان كودكان نوپا شايع‌تر است و جز اختلالاتي است كه بيشتر موارد تاخير در رشد كودكان را به خود اختصاص مي‌دهد. اختلال در توانايي‌هاي گفتاري و درك زبان در كودك هنگامي بروز مي‌كنند كه كودكان توانايي گرفتن اطلاعات از محيط، پردازش و بيان مناسب آن‌ها را نداشته و اين امر در آنان با تاخير و كندي همراه است. بازه زماني كه در آن كودكان بايد شروع به تكلم و به كارگيري زبان كنند در ميان كودكان مختلف متفاوت بوده و با ناهماهنگي‌هاي بسياري همراه است و در صورتي كه اين تاخير تا چند ماه طول بكشد، جدي نبوده و والدين بايد همچنان منتظر بروز رشد گفتاري و كلامي در كودك باشند.

در صورت مشاهده اين گونه از اختلالات در كودك، والدين بايد به احتمال وجود مشكلاتي در شنوايي مشكوك شوند كه مي‌توان با مراجعه به مشاور و پزشك اين موضوع را مطرح كرده و با انجام يك تست ساده به آن پي برد. چنانچه كودك شما وارد سنين مدرسه شده اما هنوز از قابليت‌هاي كلامي و گفتاري مطلوب برخوردار نيست، بايد به اختلالاتي در تكامل يادگيري كودك همانند اوتيسم، كاهش توجه و بيش فعالي او مشكوك شد و هر چه سريع‌تر اين مورد را با يك متخصص اطفال در ميان گذاشت.

اختلال در توانايي هاي حركتي

ممكن است كودكان به موقع شروع به راه رفتن نكنند و يا هنگام در دست گرفتن اسباب بازي‌ها و ساير وسايل دچار ضعف و ناتواني باشند. در اين صورت امكان وجود تاخير در رشد حركتي كودك وجود دارد كه اين اختلال در چهار دست و پا راه رفتن او هم مشخص مي‌شود. پس از مطرح كردن اين مشكل با دكتر متخصص، اگر اختلالات حركتي موجود عمده باشند، فيزيوتراپي براي كودك انجام خواهد شد و در صورتي كه اختلال حركات ظريف كودك مختل شده باشند، با ارجاع خانواده به يك كاردرمان، اقدامات لازم جهت برطرف نمودن تاخير ايجاد شده و كاهش علائم مربوط به آن انجام خواهد شد.

چنانچه مشاهده كرديد كودك شما به سمت اشيا اطراف خود دست دراز نكرده و آن‌ها را لمس نمي‌كند، غلت نمي‌زند، توانايي نشستن به طور مستقل را ندارد، هيچ تلاشي براي گرفتن وسايل در دست خود نمي‌كند و يا قادر به نگه داشتن آن‌ها نيست، توانايي چهار دست و پا راه رفتن و ايستادن به طور مستقل را ندارد و در به راه افتادن با مشكلات و تاخير رو به رو است، بايد به اختلال توانايي حركتي در رشد كودك مشكوك شويم. اختلال در مهارت‌هاي حركتي و فعاليت‌هاي كودكان در اثر عوامل گوناگوني به وجود مي‌آيند كه شايع‌ترين آن‌ها شامل موارد زير مي‌باشد:

• اختلال در عملكرد مغزي و يا فلج مغزي
• زايمان پيش از موعد
• صرع و تشنجات مكرر
• تاخير در فرايندهاي شناختي و تكاملي كودك
• وجود اختلالات بينايي

اختلال قابليت‌هاي شناختي

اين دسته از اختلالات معمولا به وجود مشكلاتي در توانايي‌هاي فكري و شناختي در كودك مربوط مي‌شوند و در مواردي مي‌توانند نشان از وجود يك ناتواني ذهني در كودك باشد. در صورتي كه كودك در هر يك از حيطه‌هاي شناخت، درك يا عكس العمل‌هاي بازخوردي نسبت به حالات و رويدادهاي مختلف پاسخ‌هاي طبيعي نشان نداده و با واكنش‌هاي متفاوت به آن‌ها پاسخ مي‌دهند، بايد به مشكل در تكامل شناختي كودك شك كرد كه در اين حالت با بررسي حالات و نشانه‌هاي موجود در كودك، تشخيص‌هايي همچون بيش فعالي، مسموميت با فلزات سنگين، اختلالات ارثي و ژنتيكي يا اوتيسم داده شوند.

در اين گونه اختلالات بايد هر چه سريع‌تر به مشاور و پزشك مراجعه كرده و تشخيص مناسب داده شود تا اقدامات درماني و كنترلي جهت كاهش علائم و عواقب آسيب پذير در كودك آغاز شوند. توجه نماييد گاهي تشخيص اختلالات توسط خانواده امكانپذير نيست براي تشخيص قابليت‌هاي شناختي كودك مي‌توانيد از يك مشاور متخصص در زمينه كودكان كمك بگيريد. براي آشنايي با نشانه هاي سلامت نوزاد كليك كنيد.

نشانه هاي بروز تاخير در رشد شناختي

• كودك به طرز غيرمعمولي ساكت بوده و صداهاي كمتري توليد مي‌كند.
• وسايل اطراف خود را براي نشان دادن به ديگران بالا نگه نمي‌دارد.
• از روي كنجكاوي به اشيا دور و بر خود اشاره نمي‌كند.
• هنگام بازي كردن، اعمال تكراري از خود نشان مي‌دهد.
• به افراد غريبه و سايرين علاقه‌اي نشان نداده و به آن ها توجه نمي‌كند.
• در برقراري تماس چشمي با ديگران مشكل دارد.
• نمي‌تواند به طور مداوم و به مدت طولاني به يك شخص نگاه كند.
• هميشه با چند اسباب بازي خاص بازي مي‌كند.
• از كسي يا چيزي الگو نگرفته و تقليد نمي‌كند.
• هر اندازه كه به افراد مختلف توجهي نشان نمي‌دهد، به اشيا گوناگون بسيار علاقه‌مند است.
• وقتي افراد خانواده يا سايرين نام او را صدا مي‌زنند، عكس العملي از خود نشان نمي‌دهند.
• به فاصله كوتاهي پس از يادگيري فعاليت يا واژه اي جديد، آن را به آساني فراموش مي‌كند.

نكته : گاهي نشانه‌هاي فوق دليلي بر تاخير در رشد كودك نيست ولي در صورت مشاهده و تكرار موارد ذكر شده در رفتار كودكتان بهتر است قبل از هر كاري به مشاور با تجربه مراجعه نمايد تا وجود يا عدم وجود تاخير در رشد كودك‌تان توسط مشاور تشخيص داده شود و براي درمان آن اقدام شود.

براي دريافت مشاوره در زمينه كودك مي‌توانيد در هر ساعت از روز براي مشاوره تلفني كودك از طريق شماره 02191002360 با برترين متخصصان كلينيك تخصصي ني ني مايند تماس حاصل نماييد.

سوالات متداول

كودك من در يك سالگي هنوز نمي تواند به خوبي چهار دست و پا برود و روي دو پاي خود به طور مستقل بايستد. مشكل او چيست؟

اين كودك ممكن است دچار اختلال در رشد حركتي باشد كه در صورت تداوم اين ناتواني ها و تاخير در رشد حركات و فعاليت ها در كودك، حتما بايد پس از مشورت با يك مشاور، به متخصص مراجعه كرده و اقدامات لازم جهت بهبود تكامل و تطابق كودك با محيط اطراف خود همگام با رشد او انجام گيرند.

اگر كودك به محيط اطراف خود توجهي نداشته و هميشه ساكت و آرام بوده و تمايلي به برقراري ارتباط با غريبه ها نشان نمي دهد، نشاندهنده چه اختلالي است؟

چنين كودكي ممكن است دچار اختلال در رشد شناختي باشد كه در اين موارد مي بايست به مشكل در تكامل شناختي كودك شك كرد. در اين حالت با بررسي حالات و نشانه هاي موجود در كودك، بايد نسبت به درمان اقدام شود، ناگفته نماند تشخيص اين اختلال توسط يك روانشناس كودك امكانپذير است.

منبع: تاخير در رشد كودكان